Zawinione przyczyny orzeczenia rozwodu

Przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego zasadniczo dzielą się na zawinione i niezawinione. Istnieją także przyczyny rozkładu pożycia, które mogą być potraktowane przez sąd jako zarówno zawinione bądź też niezawinione – w zależności od okoliczności danej sprawy. Podstawą przyjęcia winy małżonka jest uznanie przez sąd, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu pożycia małżeńskiego. Za postępowanie zawinione uznane być mogą także te zachowania jednego z małżonków, które co prawda stanowią reakcję na niezgodne z zasadami społecznymi postępowanie drugiego małżonka, jednak przekraczają pewne dopuszczalne granice.

Należy pamiętać, że między niewłaściwym zachowaniem się małżonka, a rozkładem pożycia małżeńskiego musi istnieć związek przyczynowy. Nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka lecz tylko te, które miało wpływ na spowodowanie (bądź utrwalenie) rozkładu pożycia małżeńskiego. (wyrok Sadu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12.03.2010r., sygn. akt IACa 35/10).

Trzeba jeszcze wskazać, że wina jest niestopniowalna, co oznacza, że sąd nie analizuje, wina którego z małżonków była większa. Zawinione jest każde zachowanie, które zasługuje na negatywną ocenę i które w jakimkolwiek stopniu przyczyniło się do rozkładu pożycia małżeńskiego. Ujmując tę kwestię obrazowo – 99% winy jednego małżonka oraz 1 % winy drugiego skutkować będzie orzeczeniem rozwodu z winy obojga małżonków.

Poniżej przedstawiamy katalog najczęstszych przyczyn ustania więzi małżeńskich.

Niewierność małżeńska

Strony zawierające małżeństwo zobowiązują się do wzajemnej pomocy i wierności (art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Naruszenie zasady wierności prowadzi więc do złamania danego słowa (wyrok SA w Katowicach z 18.2.2010 r., I ACa 29/10).

Cudzołóstwo może być podstawą udzielenia rozwodu bez względu na czas, kiedy je popełniono, jeżeli było ono przyczyną lub choćby jedną z przyczyn rozkładu pożycia stron (orzeczenie SN z 19.12.1950 r., C 347/50).

Istnieją jednak sytuacje, gdy związek jednego z małżonków z innym partnerem nie stanowi podstawy o orzeczenia rozwodu z jego winy. Dzieje się tak, gdy do ustania więzi małżeńskich doszło przed nawiązaniem osobistej relacji z nowym partnerem. Ma to przykładowo miejsce, gdy kobieta zwiąże się z innym mężczyzną po tym, jak do ustania więzi małżeńskich doszło z powodu przemocy ze strony męża. W takim wypadku możliwe jest orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy stosującego przemoc małżonka. Stanowisko to zostało potwierdzone orzeczeniem Sądu Najwyższego, który wskazał, że „Związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład” (wyrok SN z 28.9.2000 r., IV CKN 112/00).

Zdrada nie oznacza jedynie współżycia z inną osobą podczas trwania związku małżeńskiego, ale również należy ją interpretować jako zdradę psychiczną i emocjonalną. Wśród zawinionych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego mieści się niewierność przejawiająca się poprzez inne zachowania się małżonka wobec osoby płci przeciwnej, które mogą stwarzać tzw. pozory zdrady lub w inny sposób wykraczają poza granice przyjętej normalnie obyczajowości i przyzwoitości.

Wymienić tu można np. związanie się małżonka z inną osobą węzłem uczuciowym, w którym nie dochodzi do cudzołóstwa, ale któremu towarzyszą wyznania miłości i pocałunki (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26.03.1952 r., C 813/51), czy też długotrwałe zamieszkiwanie przez zamężną kobietę z innym mężczyzną w warunkach stwarzających pozory zdrady małżeńskiej (orzeczenie Sądu Najwyższego z 24.04.1951 r., C 735/50).

Przemoc w małżeństwie

Przemoc rozumiana jest zarówno jako agresja fizyczna jak i psychiczna (wulgaryzmy, zmuszanie do poniżających zachowań itp.)

Nawet jednorazowa sytuacja może zostać uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego. Zniewaga i zniesławienie jak również poniżanie mogą dotyczyć dowolnej sfery życia współmałżonka (aparycja, zachowanie, wykształcenie, zainteresowania, życie zawodowe itp.).
Agresja wobec współmałżonka i rodziny może przejawiać się w formie werbalnej oraz fizycznej, często agresywne zachowanie współmałżonka wynika ze wzburzenia emocjonalnego i skutkiem tego jest reagowanie impulsywne, brutalne i agresywne, niejednokrotnie pozbawione kontroli swoich zachowań i przewidywania jego skutków (wyrok SN z 24.5.2005 r., V CK 646/04).

Wskazane wyżej zachowania mogą zostać uznane za zawinioną przyczynę rozkładu, nawet wtedy, gdy były reakcją na poważne przewinienie drugiej strony, np. zdradę.

Niekiedy przejawem agresji może być groźba, o ile wpłynęła na rozkład pożycia stron, w związku z obawą jej spełnienia. Należy zbadać czy groźba świadczy o nieprawidłowych i wrogich nastawieniach współmałżonka względem drugiego małżonka (orzeczenie SN z dnia 24 kwietnia 1951r. C 735/50, NP. 1951, Nr 12, s. 44).

Jeżeli istnieją ku temu przesłanki, korzystne dla uzyskania orzeczenia o winie jest powołanie się wyroku rozwodowym na wyrok sądu karnego, skazującego stosującego przemoc małżonka za przestępstwo z art. 207 k.k. (znęcanie się).

Alkoholizm i inne nałogi w małżeństwie

Alkoholizm prowadzi do rozpadu rodziny, co znalazło potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Ze względu na drastyczność zachowywania się małżonka uzależnionego od alkoholu, nie można – na płaszczyźnie prawa i konkretnych okoliczności sprawy – wymagać od drugiego małżonka dalszego pożycia z nim, jeżeli sprzeciwia się temu dobro rodziny, a w szczególności dobro małoletnich dzieci stron. (I CKN 438/00).

Oprócz alkoholizmu przyczyną może być uzależnienie od innych nałogów, zwłaszcza narkotykowych.

Formą uzależnienia jest także nałogowe spędzanie czasu na graniu w gry komputerowe.

Opuszczenie małżonka

Opuszczenie małżonka stanowi zawinioną przesłankę rozwodową jeśli jest nieuzasadnione i zawinione. Tego typu porzucenie jest szczególnie nagannie oceniane, gdy opuszczony małżonek pozostaje w potrzebie.

Natomiast opuszczenie przez żonę wraz z dziećmi wspólnego domu, stanowiące reakcję na poważne zagrożenie ze strony męża bezpieczeństwa osobistego i wspólnych dzieci, nie jest moralnie naganne, i nie może być uznane za zawinione spowodowanie rozkładu pożycia małżeńskiego (wyrok SN z 5.12.1997 r., I CKN 597/97).  (podobnie: orzeczenie SN z 28.11.1997 r., II CKN 457/97).

Bezczynny tryb życia w małżeństwie

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, oboje małżonkowie powinni przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny. Oczywiście często zdarza się w praktyce, iż jedno z małżonków pracuje zawodowo, drugie zaś zajmuje się domem i wychowywaniem dzieci; w takiej sytuacji nie można zarzucić bezczynności któremukolwiek z nich.

Bezczynny tryb życia przejawia się zwykle nieusprawiedliwionym powstrzymywaniem się przez małżonka od wykonywania pracy zarobkowej, przy braku zaangażowania w obowiązki domowe. W wyroku z dnia 09.03.1956 r., IV CR 36/55, Sąd Najwyższy wskazał, że okoliczność, iż zdolny do pracy małżonek nie podejmuje pracy zawodowej bądź pracuje w stopniu wysoce niedostatecznym może być przyczyną rozkładu pożycia nawet wówczas, gdy sytuacja materialna rodziny nie wymaga przyczyniania się przez tego małżonka do zaspokajania potrzeb rodziny.

Każde z małżonków ma jednak swobodę określenia tego, w jaki sposób dba o rodzinę.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, nie można małżonce postawić zarzutu zaniedbywania rodziny, posługując się tylko faktem podjęcia przez nią pracy zawodowej” (II C 2911/52).

Odmowa współżycia fizycznego w małżeństwie

Jedną z trzech głównych więzi małżeńskich (obok więzi emocjonalnej i gospodarczej) jest więź fizyczna, przeto jej brak ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania małżeństwa. Z tego względu jednostronna, nieuzasadniona decyzja jednego z małżonków o zerwaniu więzi fizycznej przesądza o jego winie za rozkład małżeństwa. Zasadę tę potwierdził Sąd Najwyższy, orzeczeniem z dnia 8.5.1951 r., (C 184/51).

Odmowa współżycia fizycznego przez małżonkę, nad którą mąż się znęcał, nie stanowi zawinionej przez nią przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego (wyrok SA w Gdańsku z 20.5.2009 r., I Aca 368/09).

Odmowa wzajemnej pomocy w małżeństwie

Przepis art. 23 kro nakłada na małżonków między innymi obowiązek wzajemnej pomocy. Ten obowiązek ma szczególne znaczenie w niepomyślnych okolicznościach życiowych, w szczególności takich jak choroba. Porzucenie małżonka w ciężkiej chorobie, a więc wówczas gdy potrzebuje on specjalnie troskliwej opieki i serdecznego współczucia z reguły spotyka się ze sprzeciwem moralnym ze strony społeczeństwa. (Wyrok SA w Białymstoku z dnia 24 czerwca 1997 r., I ACr 162/97)

Zły stosunek do rodziny małżonka

Za winnego rozkładu pożycia małżeńskiego można uznać tego z małżonków, który przejawia niezasługujące na aprobatę zachowania wobec członków rodziny swego współmałżonka. Wskazanymi przez Sąd Najwyższy przykładami takich zachowań są: utrudnianie współmałżonkowi wypełniania obowiązku troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci z poprzedniego małżeństwa (orzeczenie z 07.03.1953 r., C 2031/52) oraz znieważanie i bicie matki współmałżonka (orzeczenie z 13.09.1950 r., C 335/50).

Dopuszczalne jest uznanie zawinienia małżonka dopuszczającego się niewłaściwego zachowania w stosunku do osoby trzeciej, jednak nie może ulegać wątpliwości, że może tu chodzić jedynie o taką osobę, która związana jest z małżonkiem więzami rodzinnymi czy szczególną przyjaźnią. Nie może być to osoba, z którą współmałżonek nawiązał intymne pożycie, co stało się przyczyną rozkładu pożycia, nawet gdyby zachowanie się skarżącej uraziło uczucia współmałżonka do tej osoby. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.03.2003r, sygn. akt IV CKN 1957/00)

Osoba, która zawiera związek małżeński z osobą posiadającą nieletnie dzieci z poprzedniego małżeństwa, jakkolwiek nie sprawuje prawnej pieczy nad nimi, powinna wspólnie ze współmałżonkiem starać się o ich utrzymanie i wychowanie. Uchybia tym obowiązkom małżonek, który zachowaniem swoim stwarza warunki utrudniające drugiemu małżonkowi wypełnienie obowiązku troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci tego małżonka z poprzedniego małżeństwa, w szczególności gdy bez uzasadnionych powodów nie zgadza się na pobyt dzieci we wspólnym domu lub doprowadza drugiego małżonka do oddania dzieci na wychowanie poza wspólnotą rodzinną”. (Orzeczenie SN z dnia 7 marca 1953 r., C 2031/52, OSN 1953, poz. 123)

Nieetyczne postępowanie małżonka

Pod tym bardzo szerokim pojęciem kryje się szereg zachowań współmałżonka, które pozostają w sprzeczności z dyspozycją przepisu art. 23 KRO, zgodnie z którą małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, są obowiązani do wspólnego pożycia, pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. W praktyce chodzi o wszelkie nieetyczne zachowania jakie miały miejsce po zawarciu małżeństwa, bądź wcześniej, ale zostały zatajone, np. zatajenie przed małżonkiem posiadania dziecka pozamałżeńskiego.

Zmiana religii przez małżonka

Zmiana religii przez jednego z małżonków może być – w konkretnych okolicznościach – uznana za zawinioną przyczynę rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 § 1 kro) (wyrok S.N. z dnia 25 sierpnia 2004 r., sygn. akt IV CK 609/2003 ).

Orzeczenie o winie jednego z małżonków a roszczenia alimentacyjne

Orzeczenie o winie w wyroku rozwodowym lecz ma kluczowe znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia roszczeń alimentacyjnych między byłymi małżonkami.

Zagadnienie to reguluje art. 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

Art. 60. § 1. Małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.

§ 2. Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.

§ 3. Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni.

Powyższe unormowanie umożliwia małżonkowi „wyłącznie niewinnemu” dochodzenia od małżonka wyłącznie winnego alimentów w zakresie koniecznym dla zachowania dotychczasowej stopy życiowej. Roszczenie alimentacyjne może być dochodzone zarówno w pozwie o rozwód bądź też po zakończeniu sprawy rozwodowej, w osobnym postępowaniu.

Orzeczenie o winie nie przekłada się automatycznie na rozstrzygnięcie sądu w kwestii powierzenia władzy rodzicielskiej i ustalenia kontaktów z małoletnimi dziećmi, choć postępowanie dowodowe koncentruje się wokół podobnych zagadnień.